The Whale – Bạn ổn không? [review phim]

The Whale – Cá voi là một bộ phim gây cảm giác khó chịu.

Ai sẽ muốn tôi trở thành một phần trong cuộc sống của họ?

Phim thuộc thể loại “psychological drama” (chính kịch tâm lý), ở đây nhân vật trải qua những cuộc đấu tranh về tư tưởng, tâm lý – cuộc chiến với chính bản thân, ở trong vực thẳm thất bại – thất vọng của tâm lý, trên con đường đi tìm ý nghĩa của cuộc sống, giá trị của đức tin, giá trị của sáng tạo, giá trị của cuộc đời mà họ thuộc về.

Khó xem Cá voi, không phải vì kích thước của Charlie mà vì cảm giác như thể anh ta bị đối xử như một kẻ kỳ cục, một thứ gì đó đáng ghê tởm, một con quái vật có trái tim vàng . Có những khoảnh khắc dịu dàng và đẹp đẽ nhất định trong bộ phim này, và đủ để tự hào về màn trình diễn cực kỳ mạnh mẽ của Brendan Fraser và Hong Chau. Không phải ai cũng thích bộ phim này, nhưng nếu bạn chọn xem nó, tôi mong bạn hãy tìm thấy sự ấm áp bên dưới bề mặt.

Chủ đề về bệnh tật và sự tuyệt vọng, về một người đàn ông đang vật lộn với bệnh béo phì, một người sắp chết vì bệnh tim sung huyết, một người bị gia đình ghẻ lạnh, và có một mối tình hoàn toàn trái ngược với lẽ thường cuộc đời, luân thường, đạo lý. Toàn bộ câu chuyện chỉ diễn ra trong căn hộ của Charlie, không có một điểm nào khác. Đó là một căn phòng tối tăm u ám và những ngày mưa. Căn phòng trọ tồi tàn u tối ấy, một người đàn ông thất bại bệnh tật lặng lẽ chờ chết ở đó, chỉ có người đến và đi, chỉ có những tiếng gõ cửa, mở cửa và đóng cửa. Căn hộ trông như một “hầm mộ” đang chôn nhân vật (mà chính nhân vật lựa chọn không bước ra).

Phim kể về Charlie (Brendan Fraser), một giáo sư người Anh thừa cân, sống ẩn dật, giảng dạy trực tuyến và hiếm khi rời khỏi ghế bành, trốn trong căn hộ của mình và ăn cho đến chết. Nhân vật chính xuất hiện đầu tiên chỉ bằng giọng nói truyền cảm đang giảng dạy cho sinh viên, không hình ảnh nhưng khiến ta liên tưởng tới một giáo sư học thức, thành công và điềm đạc.

Nhưng ngay lập tức khi hình ảnh xuất hiện, là Charlie ( Brendan Fraser ), nhân vật chính trong The Whale, một người béo phì đến mức bệnh tật. Ngay trong cảnh đầu tiên, chúng ta gặp nhân vật chính: người đàn ông béo phì lên cơn đau tim suýt chết sau khi thủ dâm nhiều đến mức tắt thở, màn hình máy tính là bộ phim khiêu dâm đồng tính nam. Anh ta đổ mồ hôi đầm đìa, nôn mửa vào thùng rác và suýt mắc nghẹn vì đồ ăn vặt mà anh ta ngấu nghiến.

Anh chi tiêu mọi thứ ở mức tối thiểu để dành dụm cho con gái 17 tuổi mà 9 năm nay anh không gặp, kể từ khi anh bỏ vợ con đi theo tiếng gọi tình yêu với Alan – anh chàng sinh viên của anh. Đồng thời cũng là lựa chọn anh đã vứt bỏ vợ và con gái, có thể mọi người sẽ gọi đó là ích kỉ thay vì lãng mạn sống vì tình yêu. Nhưng không may, Alan đã tự sát, sau những giằng xé vật lộn giữa tôn giáo và tình yêu đồng giới. Còn Charlie buông bỏ bản thân, chàng trai béo phì đã đầu hàng số phận và cân nặng của chính mình. Anh là cậu chàng yếu đuối không vực dậy được bản thân, cũng không vượt qua được thất bại cuộc đời, từ chối được cứu giúp, có thể nói trên quan điểm tôn giáo, đây là người bị Chúa bỏ rơi và đang đi về phía địa ngục.

Ai sẽ muốn tôi trở thành một phần trong cuộc sống của họ? Charlie đã từng hỏi như vậy.

Ellie – con gái anh miễn cưỡng tới thăm Charlie, vì số tiền cha hứa trả cho bản thân cùng điều kiện giúp làm bài luận về nhà; nhưng thực sự Ellie vẫn khinh bỉ cha đẻ mình vì đã bỏ rơi năm cô chỉ 8 tuổi. Cô bé nổi loạn hay thực sự xấu tính, xa cách cha mình – đứa con mà suốt tám năm anh không gặp mặt và khi gặp lại luôn tỏ ra căm ghét, khinh bỉ và giận dữ anh vì những tổn thương mà anh gây ra trong ký ức tuổi thơ …

Fraser đã nhận được đề cử Oscar cho Nam diễn viên chính xuất sắc nhất trong phim. Đôi mắt buồn bã, giống như một con chó bị thương ở chân đang cầu xin sự yêu thương, một con người thực sự ở vực thẳm tột cùng, dù luôn miệng nói “I’m fine” – Tôi ổn, nhưng người ta chỉ cần nhìn thấy anh là đã biết anh ta cần sự giúp đỡ đến nhường nào.

Có vẻ như Darren Aronofsky thực sự muốn chúng ta cảm thấy bị mắc kẹt như Charlie. Tỷ lệ khung hình mà Aronofsky sử dụng là 4:3, dường như để nhồi nhét hình Charlie vào khung hình. Máy ảnh phóng to Charlie khi anh ấy cố gắng đứng dậy, di chuyển và thực hiện các nhiệm vụ cơ bản. Bảng màu của thiết kế bối cảnh buồn tẻ, và rất buồn tẻ. Nó tồi tệ đến mức khiến ta cũng cảm thấy mệt mỏi với căn hộ của Charlie, chính ta cũng mong muốn có một sự thay đổi, thậm chí nhiều khi hy vọng rằng anh ấy chấp nhận được giúp đỡ và chuyển ra khỏi không gian này, giống như bạn bè và những người thân yêu của anh ấy mong mỏi.

Không ai cứu được ai cả

Không ai cứu được ai cả, ngoài chính bản thân ta.

Đó có lẽ là điều mà ta học được qua những cuộc đời ấy.

Diễn viên gốc Việt Hồng Châu đã được đề cử Oscar một cách xứng đáng với vai Liz. Đây cũng chính là nhân vật vững chãi nhất trong phim, lý trí và giàu tình cảm. Nhưng chính cô cũng đã phải thừa nhận, không ai có thể cứu được ai cả, cô đã cố gắng cứu Alan, như Charlie cố cứu Alan, rồi sau đó chính cô cố cứu Charlie nhưng cuối cùng phải tôn trọng mong muốn không đi viện của Charlie.

Đã có rất nhiều người đến và hỏi Charlie rằng bạn ổn không. Đầu tiên là khi anh ta lên cơn đau tim suýt chết, Thomas – một thanh niên truyền giáo (công việc trước đây Alan từng làm) bước vào. Cậu ta đã cứu mạng Charlie chỉ bằng việc đọc một bài luận về Mobi Dick – tiểu thuyết kinh điển của Mỹ viết về một con cá voi khổng lồ bị săn đuổi. Cậu liên tục hỏi anh ổn không và có cần gọi cấp cứu không. Sau đó nhà truyền giáo trẻ tuổi của nhà thờ địa phương ấy vẫn tiếp tục đến thăm và mong muốn được làm gì đó cứu giúp anh.

Liz, một người bạn cũng là y tá và đồng thời là em gái của Alan, cô chuyên nghiệp, cứng rắn, sắc sảo nhưng cũng đồng thời đồng cảm và thương cảm cho anh. Chàng trai ngày nào cũng xuất hiện hỏi anh có ổn không, là người giao pizza hàng đêm. Sau đó là con gái anh Ellie và vợ anh Mary , họ đến và đi, nhưng cũng đồng thời xa lạ, nếu anh không ổn anh chỉ cần đơn giản gọi cấp cứu và tự cứu lấy bản thân mình.

Người ta lâm vào bi kịch cũng chỉ vì không dám đối diện hoặc không tôn trọng sự thật. Chính khoảnh khắc Charlie đối mặt với sự thật, sự ghê tởm ngoại hình, sự sa sút thất bại của bản thân, sự bỏ rơi gia đình, cũng chính là lúc anh được cứu rỗi.

Hóa ra, chính Thomas người đi truyền giáo cũng không phải người đi cứu rỗi người khác, mà cũng chỉ là người đang bế tắc. Cậu chàng nghiện ngập, không tin vào giáo hội, ăn cắp tiền và bỏ trốn. Người hăng say truyền giáo nhưng lại là người không thực tâm tin vào cái mình đang rao giảng. Người tưởng vô hại và đạo đức hóa ra lại chỉ là đạo đức giả. Nhưng cũng chính khoảnh khắc anh ta không còn phải nói dối nữa, không còn phải gồng mình chạy trốn nữa, lại là lúc anh được cứu rỗi!

Trong một “vở kịch” cuộc đời nhiều nỗi niềm cay đắng ấy, tất cả các nhân vật đều tìm kiếm sự cứu chuộc bản thân khi cả niềm tin và đức tin đều lung lay…

Dù không trực tiếp xuất hiện, nhưng ba gia đình (bao gồm gia đình Charlie, Liz và Thomas) đều hiện lên với những nỗi đau không nói thành lời. Đó là vị giáo sư mắc bệnh béo phì chạy trốn khỏi sự chối bỏ và tự ti về bản thân; một Alan chạy trốn khỏi sự lựa chọn giữa tình yêu và đức tin; một Liz khi chạy trốn khỏi nỗi đau mất người thân; nhà truyền giáo trẻ tuổi Thomas chạy trốn khỏi quê nhà và gia đình bởi những quy chuẩn về mặt đạo đức hay đức tin của giáo hội; một Mary chạy trốn khỏi nỗi đau buồn trong cuộc hôn nhân với người chồng cũ và lo sợ sự xấu tính của Ellie sẽ làm ông thất vọng; hay người giao bánh pizza Dan chạy khỏi nhà Charlie khi nhìn thấy hình dáng thật sự của Charlie. Tất cả bọn họ đều xuất hiện tại nhà Charlie trong những cơn mưa tầm tã như để thể hiện sự u tối và ảm đạm trong tâm hồn họ. Chỉ duy nhất trong phân cảnh cuối phim, Ellie xuất hiện trước cửa nhà Charlie trong ánh sáng ngập tràn, bao trùm lên cô bé. Ẩn ý của đạo diễn Darren Aronofsky trong phân cảnh này là gì? Đó có phải việc Ellie là ánh sáng của cuộc đời Charlie, hay bản thân ông đã tìm thấy ánh sáng và ý nghĩa của cuộc đời mình?

Đằng sau sự xấu xí là gì?

Ta không thể quên đi được sự béo phì đến bệnh tật, sự suy sụp đến tận cùng mà đạo diễn đã khắc họa cho nhân vật, vì hình ảnh đó đã quá ấn tượng và được khắc sâu, nhưng đồng thời ta thấy được vẻ đẹp của nhân vật, điều đó khiến anh không trở thành tên khốn đáng thương. Là chàng béo yếu đuối nhưng ngọt ngào và lạc quan, hài hước một cách hấp dẫn. Là giáo sư ẩn danh nhưng đầy tri thức và tôn trọng sự chân thật.

Tiêu đề của bộ phim không chỉ đề cập đến hình dạng của anh ta mà còn đề cập đến một bài luận được viết bởi một đứa trẻ bất mãn, chê bai cuốn tiểu thuyết kinh điển Moby Dick của Herman Melville . Anh ấy thuộc lòng bài luận và coi nó là tác phẩm yêu thích của mình.

Ellie – con gái của Charlie thực sự là ác quỷ xấu xa hay chỉ là cô bé căm giận cuộc đời và nổi loạn? Ellie bị cha bỏ rơi khi 8 tuổi, nhưng đồng thời cũng là đứa trẻ bị mẹ bỏ rơi – bà không tin tưởng vào con gái mình, bà thậm chí nghĩ cô là ác quỷ và không còn hi vọng cứu giúp. Chỉ có Charlie tin vào sự thiện lương của cô, tin rằng không bỏ mặc cô thì sẽ kéo cô quay về được. Đôi lúc ta cũng phải tự hỏi, có thực sự cô bé ấy sẽ quay lại được không, sẽ tìm được hạnh phúc không? Ellie không ngần ngại buông những lời lẽ nhục mạ người cha cả ngoài đời hay trên mạng xã hội, hay mỉa mai người truyền giáo trẻ Thomas khi anh đến nhà Charlie rằng họ chỉ quan tâm đến nhau bởi tình dục. Cô bé thậm chí còn trộn thuốc ngủ vào thức ăn của ông bất chấp tình trạng sức khỏe ngày càng xấu của Charlie. Ellie chấp nhận làm bài luận hay tới nhà Charlie chỉ vì tiền, xúc phạm người cha bệnh tật và ghê tởm con người thực sự của ông. Cô đại diện cho một thế hệ trẻ, một thế hệ có phần nổi loạn, luôn giận dữ với những sai lầm của cha mẹ mình và luôn phủ nhận những nỗ lực của họ.

Đó là tất cả những gì chúng ta ấn tượng về Ellie và đồng thời cũng chính là cách xã hội nhìn nhận về cô bé, chụp hình người khác khi không được phép và mỉa mai họ trên mạng xã hội; dồn ép những người lớn tuổi hơn mình vào thế không thể từ chối cô bằng những lời đe dọa; hay hình ảnh chiếc đĩa bị vỡ nát bên ngoài khung cửa sổ – nơi Charlie để những mẩu vụn thức ăn cho những chú chim – và Ellie là người duy nhất trong cả bộ phim để ý đến chúng. Liệu cô có đập vỡ chiếc đĩa hay không? Hay lý do tại sao Ellie lại xấu tính đến vậy?

Về mặt trần thuật, bộ phim không cho chúng ta bất kỳ lời giải thích nào mà chỉ có những suy nghĩ tích cực của Charlie về con gái. Một lần nữa, khán giả có thể giả định việc ông luôn ủng hộ cô bởi muốn khỏa lấp những sai lầm trong quá khứ, song trong bài luận yêu thích nhất của ông – mà thực chất là một bài luận thể hiện sự giận dữ và quan điểm của Ellie về một tác phẩm tẻ nhạt – Charlie đã nhìn thấy một tia sáng le lói, rằng cô là người duy nhất trong cả cuộc đời ông dám nhìn nhận thẳng thắn vào sự thật. Một quan điểm gai góc, đi ngược lại đám đông nhưng đó là sự thật mà Ellie cảm nhận và cô bé là người duy nhất dám nói ra điều này. Nói cách khác, Ellie là người dũng cảm nhất là Charlie từng biết tới, người không xây dựng một vỏ bọc hào nhoáng hay đẹp đẽ để nói về những thứ bản thân mình không yêu thích. Dám đối diện với sự thật là khao khát mà suốt đời Charlie và những người xung quanh ông cả đời không thể làm nổi.

Ellie cứu rỗi Thomas hay cố tình gây tổn thương anh bằng những trò đùa của bản thân? Charlie thì tin rằng cô bé dùng sự thật để cứu người khác, giống như khi 14 tuổi cô đã dùng chính sự thật cảm xúc của mình để bình luận về cuốn tiểu thuyết kinh điển Moby Dick.

Có vẻ như bộ phim không có ý định khám phá tính nhân văn của những người đang đấu tranh với bệnh béo phì và cách họ xứng đáng được đối xử, hình ảnh người béo phì ăn uống vô độ, chán nản kinh niên và miêu tả chi tiết, thậm chí kéo dài hình ảnh tiêu cực về người mắc bệnh béo phí. Tuy nhiên, ta có thể nhìn nhận nó như là một phương tiện để truyền tải thông điệp!

Cuối cùng tôn giáo là sự cứu rỗi hay là sự đọa đày?

Về mặt nội dung, The Whale (2022) không phủ nhận mặt đức tin đối với tôn giáo, nhưng những nhân vật trong phim luôn có một cái nhìn về một khía cạnh u tối hơn về mặt đức tin. Rằng đức tin ấy có thể cứu sống con người trong ngày tận thế để giúp họ tái sinh trong một hình hài hoàn toàn mới? Hay đó vốn dĩ chỉ là những lời nói suông, không căn cứ của những nhà truyền giáo, mà thực tế khi muốn cứu giúp những người như Charlie về mặt tinh thần nhằm thoát khỏi sự tự ti và chối bỏ bản thân, vẫn luôn cảm thấy ghê tởm khi nhìn thấy ông như cách mà nhà truyền giáo trẻ tuổi Thomas đã bật ra khi hoảng sợ?

Không giống như sự thờ ơ nhưng có phần lịch sự của Charlie, Liz – người bạn thân của Charlie và đồng thời là em gái của Alan – thể hiện sự chối bỏ về mặt đức tin có phần mạnh mẽ hơn khi luôn cố gắng đuổi Thomas ra khỏi nhà Charlie. Song có thực sự Charlie thờ ơ với tôn giáo? Bản thân ông cũng đã chối bỏ đức tin về tôn giáo và sự cứu rỗi của bản thân mình khi nói với Alan rằng tình yêu của ông sẽ khỏa lấp đức tin trong anh, rằng Alan sẽ không cần một ai khác ngoài ông. Đó là sự phủ nhận đức tin mạnh mẽ, vượt qua chính tôn giáo mà Charlie muốn bao trùm lên Alan. Nói cách khác, Charlie muốn trở thành một vị Chúa trong tôn giáo mới để Alan tin vào nó. Và sự giằng xé bản thân khi phải lựa chọn của Alan đã dẫn anh tới cái chết – lối thoát duy nhất anh có thể chọn giữa những lựa chọn không có câu trả lời.

Triết học, Đức tin về tôn giáo có lẽ là chủ đề mà Darren quan tâm nhiều nhất trong các bộ phim của đạo diễn Darren Aronofsky (Pi (1998),“giấc mơ Mỹ” Requiem for a dream (2000), cái chết và sự tái sinh trong Suối nguồn The Fountain (2006), đấu sĩ quyền anh The wrestler (2008), thành công và hi sinh – thiện và ác trong Black Swan (2010), mother! (2017) và gần nhất là đức tin và sự sống trong Noah (2014) …